MARIA KONOPNICKA
1842 - 1910
,,Konopnicka rysuje uczucia chłopaka pasącego konia na wygonie, chłopa topiącego się z rozpaczy, najmity idącego na robociznę, dziewczyny rwącej się w świat, matki patrzącej na zbabieranego do wojska jedynaka. I ginącej z ropaczy" - z podziwem pisał Stefan Żeromski, wielbiciel talentu Marii. Zarówno za życia poetki, jak i później jej zdolności literackie bywały jednak oceniane znacznie niżej.
KALENDARIUM
23 maja 1842 - w Suwałkach w rodzinie inetligenckiej pochodzenia ziemiańskiego urodziła się Maria Wasiłowska
|
| 1849 - przenosiny do Kalisza |
| 1855 - poznanie na pensji sióstr sakramentek w Warszawie Eizy Pawłowskiej, później Orzeszkowej, wieloletniej przyjaciółki i swego wydawcy |
| 1862 - ślub z ziemianinem Jarosławem Konopnickim |
| 1863 - pomoc powstańcom walczącym w okolicach Bronowa |
| 1875 - debiut poetycki pod pseudonimem w piśmie Kaliszanin |
| 1877 - roztanie z mężem, wyjazd z dziećmi do Warszawy |
| 1878 - 1884 - liczne podróze po Europie, spowodowane m.in. kuracją jednej z córek dotkniętej chorobą umysłową |
1893 - zbiór nowel Na drodze
|
| 1896 - powieść dla dzieci O krasnoludkach i sierotce Marysi |
| 1902 - organizowanie protestu opinii światowej przeciwko prześladowaniom dzieci polskich we Wrześni |
| 1903 - otrzymanie w ,,darze narodowym" dworku w Żarnowcu koło Krosna |
| 1908 - Rota |
| 1909 - poemat Pan Balcer w Brazylii |
| 8 października 1910 - śmierć pisarki (umiera na serce w sanatorium pod Lwowem) |
Urodziła się 23 maja 1842r. w Suwałkach, ale spędziła tu tylko parę lat dzieciństwa. Około 1849r. jej ojciec Józef Wasiłowski – Patron Trybunału Cywilnego 1 instancji Gubernii Augustowskiej lat 29 zamieszkały w Suwałkach przeniesiony został na podobne stanowisko w Kaliszu. Przeprowadzka ta była dla pana Józefa ostatecznym rozstaniem z ziemią rodzinnych tradycji. W nadbużańskim Rynku, Rzyśniku, Gwizdałkach Wasiłowscy żyli od dawna we własnych lub dzierżawionych majątkach. W nich po zamążpójściu osiedliły się siostry Józefa. On natomiast i jego brat Ignacy ukończyli studia prawnicze, zajęli się pracą zawodową i zamieszkali w mieście. Małżeństwo Józefa ze Scholastyką z Turskich, zubożałą ziemianką z okolic Sierpca, matką Marii, nie osłabiło uczuciowych więzi z dawnym środowiskiem, ale uzależniło byt rodziny od zawodowej pracy ojca. Warunki życia były trudne, na awans w karierze sądowej czekało się długo. Jeszcze po dwudziestu latach Józef Wasiłowski był w Kaliszu naczelnym prokuratorem i obrońcą. W roku 1854 pani Wasiłowska zmarła. Osieroconymi dziećmi zajął się ojciec, człowiek prawy o dużej kulturze osobistej, doskonały prawnik, znawca i miłośnik literatury. Całkowicie poświęcił się swoim dzieciom aby ukształtować ich charaktery i pokierować nauką. Wysiłek ten jednak nie mógł zastąpić matki. Dom był smutny, ojciec przytłoczony żałobą.
Atmosfera egzaltacji i powagi, żartobliwego patriotyzmu i surowych nauk moralnych fascynowała wyobraźnie Marii. Echa lektury, gawędy z przeszłości splatały się z żywą pamięcią o stryju – zesłańcu. We wrześniu 1862r. Maria została wydana za Jarosława Konopnickiego – ziemianina z okolic Kalisza. Mąż Jarosław był dwanaście lat starszy od dwudziestoletniej Marii, bywał częstym gościem w kancelarii pana Wasiłowskiego, zasięgając porad prawnych w sprawach gospodarskich. Pierwsze wrażenia młodej pani były wspaniałe.
W czasie powstania w roku 1863 rodzina Jarosława służyła schronieniem i pomocą walczącym powstańcom. W obawie przed aresztowaniem Jarosław zdecydował się opuścić kraj. Przez Wiedeń do Drezna pojechali Konopniccy zwykłym szlakiem przymusowych imigrantów. Na obczyźnie kończył się pierwszy rok małżeństwa Marii. Z zagranicy powrócili Konopniccy w końcu 1864r. – osiedlili się w Bronowie. Z tych czasów zachowane listy Marii z żalem przywołują echo pogodniejszych dni, wracają do wspomnień kaliskich, z niepokojem mówią o przyszłości. Nastrój przygnębienia miał wiele przyczyn: śmierć brata, duszna atmosfera kraju gnębionego represjami, groźba ruiny materialnej, która zawisła nad majątkiem męża (spowodowana nieostrożnym życiem ponad stan).
Po utracie rodzinnego majątku, Jarosław otrzymał w dzierżawę oddalony o 15km Gusin i tam w roku 1872 przeniósł się z żoną i dziećmi. Cień ruiny towarzyszył im nadal. Ciężkie warunki materialne, trud opieki nad sześciorgiem dzieci, stała niepewność jutra były przyczyną niepokoju i buntu który nurtował przyszłą pisarkę. Dawno minęło dla niej oczarowanie barwą i gwarem szlacheckiego obyczaju. Jałowość życia budzi niechęć, wytwarza poczucie obcości. Sytuacja ta pogłębia przygnębienie Marii. Lekiem na jej problemy stały się lektury twórców: Cecha Chevalier, Roscher, Buckl, Bain, Ribot i innych. Dążenie do intelektualnej i życiowej emancypacji splata się z myślą o pracy pisarskiej.
W roku 1875 Konopnicka wysyła do pisma Kaliszan wiersz „Zimowy poranek”. W następnym roku warszawski „Tygodnik Ilustrowany” i „Bluszcz” publikują wiersze podpisane nazwiskiem autorki.
W roku 1876 Maria podejmuje decyzje o dalszym jej życiu i o losach rodziny, opuszcza Gusin i przenosi się do Warszawy. W trudnych chwilach mogła liczyć na pomoc zaoferowaną przez ojca który po trzydziestu latach – właśnie w roku 1876 dostał awans na prezesa Prokuratorii w Warszawie.
Jednak Józef Wasiłowski umiera nagle – Maria Konopnicka pozostaje zdana na własne siły. Po paromiesięcznym pobycie w Gusinie Maria z dziećmi wprowadza się do ubogiego mieszkanka na warszawskiej Starówce. Bez przyjaciół mijają kolejne trudne lata z życia Konopnickiej. Obserwacji nędz społecznych nie czerpała już z książek, ale z życia – żmudna praca na chleb, odzienie i szkołę wypełniła jej życie codzienne. W tych warunkach Konopnicka staje się pisarką. Póki rozsiane po pismach warszawskich utwory czarowały publiczność banalnym nieco wdziękiem „stara” i „nowa” pozytywistyczna prasa pobłażliwie i zgodnie chwaliły świeży talent. Pozytywistyczne poglądy na strukturę społeczeństwa zawodziły w próbach racjonalnego wyjaśnienia piętrzących się konfliktów. Wśród wielu grup społecznych, dawnych szlacheckich uczestników powstania, młodej inteligencji wywodzącej się z zubożałych dworów i ze środowisk mieszczańskich w aktywizujących się kręgach robotniczych, ostry protest budził lojalizm polityczny.
W tym okresie radykalnej rewizji postaw Konopnicka staje się pisarką. Debiutantka skorzystała wiele z racjonalistycznych wskazań „młodych”, zarazem uniknęła wielu pomyłek czy złudzeń związanych z ruchem pozytywistycznym. Sytuacja niepokoju sprzyjała samodzielnym represją, a Konopnicka mimo odosobnienia czujnie reagowała na atmosferę w stolicy. Siłę twórczą czerpała nie tylko z literackich dyskusji – świadczą o tym wydane 1881r. pierwsze zbiory Poezji i Obrazków.
W lecie 1879r. pisała Konopnicka do przyjaciółki: „ Listy Twoje droga Elizo dodały mi odwagi, pod ich wpływem ich zabrałam się do pracy szerszych rozmiarów. Są to trzy sceny „z przeszłości” – „Vesalius”, „Galileusz”, „Hepatia”. Za te sceny Konopnicka nie spodziewała się jak ostre przyjęcie zgotuje jej krytyka. Proponowane poprawki i skrócenia odrzuciła, uważała ona, że pomysł jest zły lub dobry, ale nigdy nie powinien być łataniną. Warto zwrócić uwagę na to twierdzenie: Nie było objawem uporu czy przesadnej ambicji. Słuszne opinie krytyczne Konopnicka będzie przyjmować od przyjaciół i oponentów. Skorzysta z usług Bogusławskiego o nowelach. Ze spostrzeżeń Orzeszkowej, Sienkiewicza, Chmielowskiego i nawet recenzentów „czasu”. Jednocześnie stanowczo odrzuci wszelkie próby zmiany zamierzonego sensu ideowego swych utworów, nawet wówczas gdy zaproponuje to Eliza Orzeszkowa.
Latem 1879r. Orzeszkowa otworzyła własne wydawnictwo, w którym po pewnym czasie postanowiła wydać „Fragmenty” Marii Konopnickiej. Pozwolenie cenzury otrzymała w 1879r., książkę opublikowała w 1880r., a po to by zachować związek z planowaną serią opatrzyła utwór datą 1881r. Orzeszkowa podwójnie solidaryzując się z autorką jako krytyk i wydawca wystąpiła w jej obronie, przeciw recenzentowi z „Gazety Polskiej”, którym okazał się Henryk Sienkiewicz.
Od 1884-1886r. redagowała pismo „Świt”. Od 1890r. przebywała w kilku krajach Europy Zachodniej, współpracując z prasą krajową z zrzeszeniami polskimi na obczyźnie – macierzą szkolną, Komitetami pomocy dla wywłaszczonej ludności Górnego Śląska i Wielkopolski, a także współorganizowała międzynarodowy protest przeciwko prześladowaniu dzieci polskich w Wrześni (1901-1902r.).
W 1903r. otrzymała w darze zakupiony ze składek społeczeństwa dworek w Żarnowcu. W latach 1905-1907 przebywała w Warszawie, organizowała pomoc dla uwięzionych przez władze carskie i ich rodzin.
Śmierć pisarki – 8 października 1910r. – głęboko wstrząsnęła społeczeństwem Suwałk. Zorganizowano wieczór poświęcony jej twórczości i zapoczątkowano zbiórkę pieniędzy na tablice pamiątkową. Władze carskie sprzeciwiły się tej inicjatywie. Dopiero w 25-lecie śmierci – 8 października 1931r. na domu poetki wmurowano tablice pamiątkową. Maria Konopnicka zmarła na zapalenie płuc 8 października 1910 we Lwowie.
Została pochowana 11 października 1910 na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie wPanteonie Wielkich Lwowian (II rondo, 5 aleja). Pogrzeb, zorganizowany przez Marię Dulębiankę, stał się wielką manifestacją patriotyczną, w której udział wzięło blisko 50 000 osób. Popiersie nagrobne wykonała Luna Drexlerówna, na cokole wyryto fragment wiersza Konopnickiej.
